De kerstcommercial van de Duitse supermarktketen Edeka is al meer dan veertig miljoen keer bekeken op YouTube. In één minuut en 47 seconden vertelt de clip  het verhaal van een alleenstaande man die al jarenlang tijdens de Kerstdagen van familie verstoken blijft. Om daar een eind aan te maken verspreidt hij onder zijn familie het bericht van zijn overlijden. De kinderen keren terug naar het ouderlijk huis waar tot hun verrassing de tafel is gedekt voor het kerstdiner. De kinderen staan verstijfd van schrik als de vader ineens uit de keuken opduikt. ‘Wie hätte ich euch denn sonst alle zusammenbringen sollen’, geeft de vader als verklaring.

Zo, in zeven regels verteld, lijkt het een plat verhaal. Maar bij nadere analyse zit de clip razendknap in elkaar. In de eerste 22 seconden wordt het leven van de man neergezet. We zien hem met boodschappen thuiskomen, op het antwoordapparaat klinkt de stem van zijn dochter, die hem met ‘pappa’  aanspreekt, de man is dus alleenstaand. Ze verontschuldigt zich ook dit jaar met Kerst niet bij hem te zullen komen.  ‘We proberen het volgend jaar, dan gaat het zeker lukken.’  ‘Fröhliche Weihnachten Opa!’ klinkt dan de vrolijke stem van een kleinkind. Ondertussen zien we de man worteltjes snijden, hij blijkt nog in staat zichzelf te redden, voor zijn eten hoeft hij dus ook niet onder de mensen te komen.  Een blik uit het raam geeft ons zicht op de buurman die zijn kinderen wél mag verwelkomen en zich waarschijnlijk niet echt om zijn buurman bekommert. De laatste drie beelden van deze 22 seconden tonen de man alleen aan het Kerstdiner, in drie verschillende outfits met drie verschillende kerstbomen. De boodschap is duidelijk: de laatste drie jaar heeft de man de Kerst alleen doorgebracht. Dan wordt het scherm zwart, het vermoeden rijst nu dat de man is overleden, maar dat wordt door de volgende beelden niet direct bevestigd.

De volgende zevenentwintig seconden laten ons de tegenovergestelde wereld van de man zien. Het is de hectiek waarin zijn kinderen leven, ook al weten we nog niet dat het zijn nakroost is.  We zien straatbeelden uit het Verre Oosten, een man loopt op straat, krijgt een berichtje op zijn mobiel, daarna beelden van een druk gezin, rennende kinderen, een moeder opent een brief, een dokter in een witte jas valt stil in een bespreking in een ziekenhuisgang. Dan zien we een glimp van de rouwbrief die de dochter inmiddels heeft opengemaakt. Wat we als kijker vermoeden wordt nu bevestigd: vader is overleden. Een zoon koestert de foto van zijn vader, misschien om zich te  overtuigen dat de man de moeite van een lange reis waard is, de dochter realiseert zich dat er geen volgende Kerst met haar vader zal zijn. Voor alle kinderen valt hun wereld stil. Ze pakken hun koffers en gaan op reis. In 50 seconden worden er zo twee werelden naast elkaar getoond, die elkaar nauwelijks nog raken. De dood is de enige manier waarop de hectiek tot stilstand kan komen. De ultieme wens van de vader:  niet alleen te zijn met Kerst en de familie harmonieus bijeen –  kan alleen worden bereikt door zijn eigen dood voor te wenden.  Door dit ook werkelijk te doen komt schrijnend de boodschap van de clip aan het licht: De stilte van de dood heeft nog de kracht om een beweging op gang te brengen, de stilte van de eenzaamheid blijkt te kunnen worden genegeerd. Bij aankomst bij het ouderlijk huis zoekt de familie troost bij elkaar. Dramatisch werkt de clip hier naar een hoogtepunt: het is de niet-gewilde reünie rondom de dode, het moment waarop je beseft dat de familie nooit meer compleet zal zijn, het moment ook dat de onvermijdelijke zelfverwijten klinken:  ‘hadden we niet….’  Bij binnenkomst is de vader opnieuw aan zet. Zijn dood blijkt een leugen te zijn, maar: ”hoe had ik jullie anders naar huis kunnen laten komen?’ In de laatste beelden zien we het kerstdiner dat sinds jaren niet zo gezellig is geweest. Er wordt hard gelachen. Gelukkig is er nog het laatste beeld van de zoon die weliswaar lachend zijn vader aankijkt maar zich ook af lijkt te vragen of hij deze actie geslaagd vindt.

De clip roept op YouTube een storm aan reacties op. Sommige mensen vinden het filmpje smakeloos, maar het overgrote deel blijkt geraakt. Binnen twee minuten wordt er dan ook een aantal indringende vragen opgeroepen: hoe ga je met je tijd om, denk niet dat tijd eindeloos is, hoe verhoud je je tot je ouders en niet te vergeten: in hoeverre mogen ouders hun kinderen manipuleren? En daaronder een meer brede vraag: wat betekent samen leven eigenlijk wanneer we het over samenleving hebben? Het bijzondere is dat de spot vanuit een commercieel bedrijf is gemaakt, maar een ideële boodschap heeft, die ik behoorlijk moralistisch zou willen noemen. En dan niet in de zin van de moraal voorschrijvend, maar wel: de moraal bevragend. Het is tekenend voor onze tijd dat een bedrijf dat doet. Een bedrijf is in morele zin onverdacht. Even ter vergelijk: hieronder het spotje dat de Protestantse Kerk in Nederland vorig jaar uitzond. Mooi gemaakt, maar het staat stijf van de politieke correctheid, daklozen, prostituées, homo’s hand in hand in de bus, een oude hulpbehoevende vrouw, ze zijn allemaal welkom in de kerk. Het spotje is dan ook niet meer dan een illustratie van “Komt allen tezamen”. iedereen is welkom in de kerk. Een boodschap die we al weten en die hier in beeld nog eens vet wordt aangezet. Het verhaal dat Edeka neerzet heeft een veel kritischer insteek: Komen we eigenlijk nog wel samen? En als we samenkomen: hoe doen we dat dan? Hebben we daar misschien een schijndode bij nodig? Dat is een behoorlijk harde boodschap die het bedrijf zich blijkbaar kan veroorloven. Van de kerk zou een dergelijk spotje niet worden geaccepteerd. Dat geeft te denken.