Toen ik het wetsvoorstel voor een nieuwe donorwet een tijd geleden hoorde langskomen – het was geloof ik tijdens een autorit – geloofde ik mijn oren niet: Iedere Nederlander wordt volgens die wet donor, tenzij hij/zij aangeeft dat niet te willen zijn. Zodra ik mijn laatste adem uitblaas vervalt mijn lichaam dus aan de staat. Die mag er dan uithalen wat er nog te gebruiken is voor het leven van een ander.. Een nipte meerderheid van de Tweede Kamer is deze mening toegedaan. We hoeven helemaal niet te wachten tot een partij met totalitaire aspiraties dit land overneemt. We kunnen best zonder, zo blijkt. We organiseren het zelf, we doen dat democratisch. En we laten het initiatief daartoe over aan een partij, die vanuit zijn oorsprong, niets heeft met betutteling en bevoogding van staat, kerk, ideologie of wat dan ook. De jaren zestig stonden voor vrijheid, de macht aan het individu. D66, als één van de vruchten van die tijd, zou dit land gaan ontdoen van zijn regenten en achterkamertjespolitiek, referenda zouden er komen, de macht zou naar de burger. Ja, Ja. Totdat die partij het zelf lukt de schoolmeester van Nederland te worden en het vingertje op te heffen dat men decennia lang heeft bestreden. Beste Nederlanders: u vervalt vanaf nu aan de staat. Maar: het is voor een goed doel.

Het is de macht van de compassie die daarbij wordt ingezet. Pia Dijkstra pinkte een traan weg in de Tweede Kamer bij de onverwachte meerderheid voor haar wetsvoorstel. Desgevraagd liet zij weten zo blij te zijn voor al die mensen die in haar programma Vinger aan de Pols te gast waren geweest. Een vrouw met taaislijmziekte stond op de wachtlijst voor nieuwe longen en kreeg die niet op tijd. Een hartverscheurend verhaal. We moeten nu echt gaan zorgen dat er meer donoren komen! Je moet wel erg hardvochtig zijn je door een dergelijk verhaal niet mee te laten nemen. Ik ben zo hardvochtig.

Onze Tweede Kamer maakt een kardinale fout door bij wet iets te willen regelen, wat zich niet laat afdwingen. Het hele principe van donorschap is gebaseerd op de gift, dat zegt het woord zelf al. Ik geef uit vrije wil iets aan de ander dat hem/haar ontbreekt. De gift is niet opeisbaar, noch kan er sprake zijn van een eisende partij. De enige voorwaarde voor de gift is dat er een ruimte voor het geven moet zijn, we moeten de gift begrijpen. In de ruimte van het geven wordt ook de waarde van de gift bepaald. Zodra geven in een formele wederkerigheid vervalt verliest de gift zijn waarde en verwordt tot ruil. En zodra we de aanleiding van het geven niet meer begrijpen kan er zo maar plek zijn voor misverstand. Om dat te voorkomen ritualiseren we de gift dan ook meestal rondom gebeurtenissen als verjaardag, bruiloft etc.

Terug naar het donorschap. Het geven van een orgaan laat zich niet afdwingen. Het is een daad van solidariteit voortkomend uit naastenliefde of altruïsme. Over deze laatste waarden dient het in een gesprek over donorschap te gaan. Wat drijft mij ten diepste om al of niet te geven? Waarom zou je je naaste liefhebben? Waarom zou ik een nier van mijzelf bij leven afstaan? Donorschap gaat dus over het motief van de gift, over de reden van ons handelen en in een breder verband: over de wijze waarop ik mij aan de wereld wil verbinden. Dit laatste zijn allemaal beslissingen van het individu. En het moet ook de beslissing van het individu blijven. Komt het tot een afdwingen, dan verandert de gift in een eis; de individuele handeling wordt kadaverdiscipline.

Het feit dat de Tweede Kamer instemt met een dergelijk wetsvoorstel laat zien dat de politiek niet in staat is een waardendebat in de samenleving te organiseren. Er wordt ook niet aan waarden geappelleerd. Je ziet dat ook aan de wijze waarop er met de vluchtelingenstroom is omgegaan de afgelopen tijd. Werden er in Duitsland christelijke en humanistische waarden aangevoerd om asielzoekers op te vangen, in Nederland werd er veel meer geschermd met internationale verdragen waaraan wij ons hebben te houden. Het verschil is subtiel, maar van cruciaal belang. In de Duitse beargumentering klonk de gift door: het zijn waarden die wij te geven hebben en hoog te houden, ze horen bij onze manier van leven, in de Nederlandse klonk de eis: wij moeten onze afspraken nakomen. Maar een overheid die op een dergelijke manier eisen stelt aan zijn burgers en het waardendebat overslaat, zal steeds meer verzet aantreffen. De politiek zal daarbij eerst zelf aan de bak moeten. Waarom zou ik donor moeten zijn? Op grond waarvan? Om mijn naaste te helpen? Maar leef ik niet voor mijzelf dan? Waarom zou ik een AZC naast mij moeten tolereren? Omdat gastvrijheid een belangrijke waarde is? Wie heeft dat gezegd? Het gaat toch ten koste van mijzelf? Of levert het ook nog iets op? Donorschap, vluchtelingenproblematiek, bankencrisis, alle grote issues van onze tijd gaan ten diepste over de waarden van onze samenleving. Dat debat moet de overheid durven aan te voeren. Zonder koudwatervrees met allen die daar in de samenleving ook al over nadenken. Dat debat zal in al zijn diversiteit ons behoeden voor een overheid met totalitaire trekken. Want dat is misschien wel de grootste angst: Je kunt op een volstrekt democratische wijze je vrijheid verliezen. Bij meerderheid van stemmen.